Poniżej publikujemy tekst dr Daniela Wyszogrodzkiego, autora, tłumacza, dziennikarza muzycznego, wykładowcy Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, na temat założeń gatunkowych musicalu, który przygotował z myślą o Krakowskim Teatrze VARIETE.
Musical to współczesna forma teatru muzycznego – wywodząca się od wielu form wcześniejszych, takich jak opera czy operetka. Co wyróżnia musical, to absolutne podporządkowanie przedstawienia prezentowanej opowieści. Wszystkie elementy spektaklu służą właśnie temu – dialogi, piosenki, nawet taniec. Z tego faktu wynika szereg istotnych konsekwencji. Musicale tłumaczymy na język publiczności, ponieważ ich istotą jest fabuła. Opery wykonujemy w języku oryginału, bo w dziełach operowych poszukujemy głównie przeżyć estetycznych. Publiczność utożsamia się z bohaterami musicali, podstawą tej wzajemnej relacji jest empatia. Musicale śpiewamy naturalnymi głosami – stąd mikroporty. Niwelujemy wszelkie bariery, priorytetem jest realizm. Ale konsekwencji jest więcej. Obsadę musicalu wyłaniamy na drodze castingu, ponieważ zawsze szukamy najlepszego wykonawcy do roli. Światowe teatry musicalowe nie mają zespołów aktorskich – obsada musicalu „Hair” nie musi wykonywać „Upiora w operze”. Musical jest najbardziej eklektyczną formą teatru, jest manifestacją różnorodności, ale różnorodny repertuar to różnorodne wymagania. W zakresie aktorstwa, śpiewu i tańca. Artysta musicalowy nie jest śpiewającym aktorem, jest aktorem, wokalistą i tancerzem, wznosząc się na szczyty każdej z tych dyscyplin. Obsada musicalu nigdy nie pochodzi z jednego miasta, nawet na Broadwayu. Musical jest magnesem, ale także wylęgarnią talentów. A repertuar teatrów musicalowych stał się dziś międzynarodowym językiem – popularne tytuły znane są publiczności na całym świecie, na kilku kontynentach.
Musical nie jest rewią. Rewia to jedno z wielu wczesnych źródeł musicalu – rewiowe były początki Broadwayu w pierwszych dekadach XX wieku. Przedstawienia muzyczne składały się w owym z piosenek, skeczy, tańca, iluzji. Bywały spektakularne, a zarazem pozbawione tego, co stało się wyznacznikiem współczesnego musicalu, czyli fabuły. Do ich opisu nie bez powodu używano słowa extravaganza. Wielcy kompozytorzy, jak George Gershwin, w owych latach pisali osobne piosenki, nie spajała ich fabuła. Teatr muzyczny drugiej połowy XX wieku zmienił się definitywnie, rozszerzając tematykę bez granic – mamy musicale oparte o wielką literaturę („Nędznicy”) czy dzieła Szekspira („West Side Story”), musicale antywojenne („Kabaret”), zaangażowane w protest wobec ksenofobii („Kinky Boots”), opowiadające o historii („Hamilton”), a nawet dzieła będące adaptacją poezji, jak „Koty”, według wierszy laureata literackiej nagrody Nobla, T.S. Eliota. Musical nie ma granic i dlatego przyciąga współczesną publiczność, która w teatrze musicalowym znajduje odbicie samej siebie, inspirację do refleksji, ale także rozrywkę, bo przecież jedno nie wyklucza drugiego. Musical nie tylko jest potrzebny, ale będzie potrzebny coraz bardziej – w Polsce, jak na całym świecie, wyrastają coraz to nowe teatry oferujące repertuar musicalowy. Co za tym idzie – taka jest potrzeba społeczna – coraz więcej wyższych uczelni artystycznych oferuje edukację w musicalu, bo sceny musicalowe czekają na profesjonalnych aktorów na najwyższym poziomie.
Krakowski Teatr VARIETE powstał w mieście słynącym na cały świat z kultury i sztuki. Wszystkie dziedziny sztuki reprezentowane są w Krakowie w stopniu, o jakim nie może marzyć każde państwo. Muzyka, teatr, sztuka, to wizytówka Krakowa, mówi się nawet o „szkole krakowskiej” w zakresie poezji śpiewanej, tego jedynego stricte polskiego gatunku muzyki popularnej. Ale nawet przy tak wspaniałej ofercie kulturalnej miasta, Teatr VARIETE był w stanie zaproponować coś nowego – nie kosztem tego, co było, ale wzbogacając to, co jest. W ciągu pierwszych dziesięciu lat działalności zaprezentował kilkanaście musicalowych tytułów, od „Legalnej blondynki” na otwarcie, przez „Pretty Woman”, po – osławioną brechtowską – „Operę za trzy grosze”. Podjął się inscenizacji musicalu „Chicago”, drugiego najdłużej granego tytułu w historii Broadwayu, i pokazał go krakowskiej i polskiej publiczności już ponad 200 razy! To niebywałe osiągnięcie. Najnowsze propozycje tej sceny, takie jak „Rent” czy „Six”, umiejscawiają Krakowski Teatr VARIETE na światowej mapie musicalowej, te spektakle to współczesna klasyka.
Musical rządzi się swoimi prawami, ale ma także swoje wymagania. Artyści musicalu to najbardziej wszechstronni aktorzy światowych scen. Inscenizacja musicalu, gdzie często nie ma kurtyny, nie ma podziału na sceny, a akcja przebiega jak w filmowym montażu, to najwyższe wyzwanie dla wszystkich realizatorów, a następnie – w czasie kiedy tytuł jest na afiszu – dla pracowników ekipy technicznej o innych działów teatru. Tych wszystkich ludzi, artystów i pracowników, nie da się nikim zastąpić, ponieważ musical wymaga spe-cja-li-za-cji. Teatr VARIETE w ciągu pierwszych dziesięciu lat działalności udowodnił, że na musical nie trzeba już jechać z Krakowa na Broadway.
dr Daniel Wyszogrodzki
